Analyse: Hoe waait de nieuwe wind op het provinciehuis?

Ze zouden het helemaal anders doen dan hun voorgangers. De coalitie van SP, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie begon twee jaar geleden met een nieuw provinciebestuur. Het college van Gedeputeerde Staten is halverwege de termijn, wat is er in die eerste twee jaar terechtgekomen van hun plannen voor Groningen?

De nieuwe coalitie concludeerde om te beginnen dat er een andere bestuursstijl nodig is op het provinciehuis. En gedeputeerden Eelco Eikenaar (SP), Patrick Brouns (CDA), Fleur Gräper (D66), Nienke Homan (GroenLinks) en Henk Staghouwer (ChristenUnie) moesten daarvoor zorgen.

Stijlbreuk
Jarenlang heeft de Partij van de Arbeid geregeerd in het provinciehuis. Een partij die gelooft in een grote en sterk aanwezige overheid. SP, CDA, D66, ChristenUnie en GroenLinks opteren voor een meer benaderbaar college, dat werkt zonder zaken van bovenaf op te leggen.

Enkele organisaties vanuit het maatschappelijk middenveld herkennen de stijlbreuk met het verleden. ‘Dit collegebestuur heeft meer de houding: hoe kunnen we met elkaar resultaten boeken?’, zegt directeur Marco Glastra van Het Groninger Landschap. ‘Ze zijn voor ons vrij goed benaderbaar’, vult VNO*NCW-directeur Lambert Zwiers aan. ‘Je merkt dat er een andere wind waait dan voorheen.’

Hier en daar wordt ook een kanttekening geplaatst. ‘Dit college werkt faciliterend, en dat werkt goed, maar soms blijft het daar een beetje in hangen’, vindt LTO Noord-bestuurder Alma den Hertog. Maar overwegend heerst er tevredenheid.

Van onderop
Een belangrijk onderdeel van de nieuwe bestuursstijl is ‘het beleid van onderop’. Het meest in het oog springende voorbeeld daarvan is de gemeentelijke herindeling.

Het Westerkwartier, Midden-Groningen, Westerwolde en Het Hogeland mogen als succes worden aangemerkt. Die gemeentelijke fusies hebben natuurlijk wel wat voeten in de aarde gehad: er zijn tal van rapporten en commissies aan vooraf gegaan. En hoewel voorgaande colleges de herindeling weliswaar al hebben ingezet, kan gedeputeerde Patrick Brouns (CDA) ze op zijn cv bijschrijven.

Hoofdpijndossier Haren
Toch is er ook een hoofdpijndossier: ‘de kwestie Haren’ blijft Brouns en dit provinciebestuur achtervolgen. In Haren willen ze helemaal niet fuseren met Groningen en Ten Boer. Haren wordt gedwongen, vindt Haren. Is dit die beloofde herindeling van onderop?

De herindeling in Zuidoost-Groningen komt voorlopig ook niet van de grond. Veendam wil niet samen met Pekela en Stadskanaal. Wat gaat de provincie daar doen? Het blijft voorlopig stil op het provinciehuis. En ook Delfzijl, Appingedam en Loppersum moeten nog flinke stappen zetten, willen ze tot een fusie komen.

Hoe leefbaar is de gasprovincie?
Er is de afgelopen twee jaar wel flink geïnvesteerd in de leefbaarheid. Er zijn tal van subsidiemogelijkheden voor kleine kernen en de provincie investeert ook in het compacter maken van winkelcentra zoals in Oude Pekela. Maar dat deed het vorige provinciebestuur ook.

Toch is de leefbaarheid in een groot deel van de provincie in gevaar door de gaswinning. Daarover was het provinciebestuur twee jaar geleden helder: er moet minder gas worden gewonnen, de bewijslast moet worden omgekeerd en de NAM moet minder macht krijgen. Die missie is tot nu toe voor een deel geslaagd.

Maar in hoeverre zijn deze successen toe te schrijven aan dit provinciebestuur? De provincie heeft geen enkele beslissingsbevoegdheid in dit dossier, het is het Rijk dat bepaalt. In ieder geval heeft het lobbywerk wel zijn vruchten afgeworpen. De partijlijnen van dit college zijn benut om invloed uit te oefenen op de verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen.

De Groninger Bodem Beweging (GBB) is tevreden over wat het college van GS tot nu toe heeft gedaan. ‘Ze staan voor de bevolking en zetten zich maximaal in voor de burgers’, zegt Dick Kleijer van de GBB. ‘Maar de echte test komt natuurlijk met het nieuwe kabinet. Daar heb ik ook wel vertrouwen in. Ze hebben hun lijntjes.’

Het grote voordeel van dit provinciebestuur is dat het de tijd mee heeft. Landelijk is men zich meer bewust van de situatie in Groningen dan vier of vijf jaar geleden. Maar overeind blijft dat de provincie zelf niet aan de gaskraan kan draaien. Het gasdossier blijft een van de lange adem, zeker met de gigantische versterkingsoperatie die er aan komt. En het vertrouwen bij veel gedupeerden van de gaswinning is nog altijd ver te zoeken. De finish van deze marathon is dus nog lang niet in zicht.

Van gasprovincie naar groene provincie
In lijn met het stoppen met gas, wil dit provinciebestuur ook voorop lopen met het opwekken van groene energie. Die ambitie wordt vooralsnog waargemaakt. Het aandeel duurzame energie in Groningen zit op zo’n 16 procent. Dat is de landelijke norm voor het jaar 2023. Groningen loopt daarmee ver voor op het landelijk gemiddelde. Maar succes kent vele vaders; dit beleid is natuurlijk ook ingezet door voorgaande provinciebesturen.

Verder zijn de afgelopen jaren subsidies verstrekt die dorpen helpen energieneutraal te worden en in tegenstelling tot de vorige collegeperiodes, is het nu wel mogelijk om zonneparken in het buitengebied te plaatsen.

De windparken blijven wel een heikel punt. In Meeden, maar ook in de Kanaalstreek en bij Nieuwolda staan inwoners niet te springen om windmolens in de achtertuin. Terwijl ook rond de windparken bij Delfzijl de ophef toeneemt. Het zijn voor een groot deel weliswaar erfenissen uit het verleden, gedeputeerde Nienke Homan (GroenLinks) is een groot voorstander van windenergie.

Het provinciebestuur wil dat de inwoners gaan meedelen in de opbrengsten en dat de afstand van windpark tot dorp acceptabel is. Maar het is nog niet duidelijk hoe de inwoners de lasten en lusten gaan verdelen met de projectontwikkelaars.

Hoogste werkloosheid in Groningen
Werkgelegenheid is niet de eerste verantwoordelijkheid voor een provincie, maar de opgave om Groningers aan het werk te krijgen, is groot. Om dit te verbeteren, is er een fonds met 75 miljoen euro opgericht. De afgelopen tijd zijn meerdere subsidies aan het bedrijfsleven toegekend, waarmee producten kunnen worden ontwikkeld. Die investeringen moeten op termijn leiden tot banengroei.

Het inzetten op het binnenhalen van grote nationale en internationale bedrijven komt nog niet echt van de grond. De campagne ‘We are Top Dutch’, om het grote Tesla binnen te halen, oogst veel lof. Maar grote bedrijven zijn nog niet binnengehaald. Het vorige provinciebestuur kan pronken met het vastleggen van it-giganten Google en IBM, maar ook dit is iets van de lange adem.

Snel surfen
De provincie toont veel ambitie door voor eind 2018 alle Groningers te willen voorzien van snel internet. Maar is dat plan haalbaar? Experts hebben daar grote twijfels bij. De tijdsduur is veel te kort, zeggen betrokkenen. Bovendien is het beschikbare budget te laag. De provincie zelf blijft volhouden dat het plan haalbaar is. Er wordt nu gekeken of de aanbieders die zich hebben gemeld, het plan ook kunnen uitvoeren. Over dik anderhalf jaar weten we of de woorden van gedeputeerde Brouns (CDA) ook waarheid zijn geworden en iedereen in Groningen snel kan surfen.

Met de trein naar…
De meest in het oog springende ambitie qua vervoer, is het realiseren van een aantal treinverbindingen. Dat is echter gemakkelijker gezegd dan gedaan.

De trein naar Stadskanaal moet voor 2020 rijden. Maar het eindstation voor deze trein is nog niet in zicht. Ook de realisatie van de Wunderline laat op zich wachten, al spelen daar andere factoren een rol, zoals de kapotte Friesenbrücke. Maar ook hier geldt: deze ambitie kan voorlopig de ijskast in.

Een nieuw spoor tussen Roodeschool en de Eemshaven komt er wel. Het project had enige vertraging, maar de verwachting is dat de trein tussen Roodeschool en Eemshaven vanaf 27 maart volgend jaar gaat rijden. De werkzaamheden zijn inmiddels begonnen.

Geld naar Eelde
Groningen Airport Eelde krijg zoals beloofd geen structurele overheidssteun, toch gaat het provinciebestuur wel miljoenen investeren om het vliegveld toekomstperspectief te geven. Deze, voor nu eenmalige, financiële inje ctie moet er op termijn voor zorgen dat vliegveld Eelde een zelfstandig en winstgevend vliegveld wordt. De coalitie steunt de financiële injectie, al gaan SP en GroenLinks schoorvoetend akkoord.

Succes?
Op een aantal terreinen is dit nieuwe provinciebestuur succesvol. Maatschappelijke organisaties zijn tevreden over de nieuwe bestuurscultuur en er wordt geïnvesteerd in het bedrijfsleven en in de leefbaarheid. De spoorlijn naar de Eemshaven komt er definitief. Het lobbyen in het gasdossier werpt zijn vruchten af, de gaswinning is gedaald. Maar de eindstreep is nog niet in zicht.

Een treinverbinding naar Stadskanaal lijkt in deze periode lastig te realiseren. Heeft de hele provincie voor 2019 snel internet? Het is hoogst onwaarschijnlijk. Of Tesla komt weten we niet en ook de komst van andere grote bedrijven is onzeker. De omwonenden van windparken zijn nog niet gerustgesteld met een goede verdeling van lasten en lusten. En de herindeling van enkele gemeenten blijft dit college voorlopig nog wel even achtervolgen.

Het provinciebestuur heeft ambitieuze doelstellingen uitgesproken. Nu is het zaak om deze doelen ook om te zetten in daden. Maar goed, daar hebben ze normaal gesproken dan ook nog twee jaar de tijd voor.

Deze analyse is geschreven samen met RTV Noord-collega Martijn Folkers.